MORPOLOHIYA

Morpolohiya.  Makaagham na pag-aaral ng mga morpema o makabuluhang yunit ng mga salita.

morpema. Pinakamaliit na yunit ng isang salita na may angking kahulugan. May tatlong uri ng morpema: 

 Uri ng Morpema sa Wikang Filipino

 1. Morpemang Ponema - /a/ at /o/. 

            Kung nagbabago ang kahulugan (kasarian) dahil sa pagdagdag ng ponemang /a/ o kontradiksyon ng /o/ sa /a/, ang /a/ o /o/ ay itinuturing na ponema.                      

    Halimbawa:     Gobernador - Gobernadora                                                     

                               Konsehal - Konsehala      

 

2. Morpemang Salitang-Ugat.  Payak na anyo ng isang salita at wala itong panlapi

    Halimbawa:       indak                                       sulat                                        sipag

                               sayaw                                      ganda                                       bata                 

 

3. Morpemang Panlapi.  Uri ng morpema na idinurugtong sa salitang-ugat na maaring 

     makapagpabago g kahulugan ng salita. Kilala rin  ang morpemang panlapi bilang 

      di-malayang morpema.

·   Nagtataglay ng sariling kahulugan. maaring ikabit sa mga  pangngalan-panlaping 

   makangalan;

·   sa pandiwa- panlaping makadiwa at sa pang-uri ay tinatawag itong panlaping makauri.

·   Bagamat’t may kahulugan, hindi makikita ang tiyak  na taglay na kahulugan hangga’t 

   hindi naisasama  sa isang salita.



Kayarian ng mga Salita

 

1. PAYAK - ang salita ay payak kung ito ay salitang- ugat lamang, walang panlapi at walang  

    katambal na ibang salita.                       

     Halimbawa:     ina             bata                  anak                 ama           kapatid              sulat

 

2. Maylapi - sa pagkakapit ng iba’t ibang uri ng panlapi sa isang salitang-ugat, nakabubuo ng  

    iba’t ibang salita na may kani- kaniyang kahulugan (Ampil,Mendoza& Breva, 2010)


            Ang salita ay binubuo ng salitang-ugat at mga panlapi. Ang mga panlapi ay mga katagang idinaragdag sa unahan, sa gitna, o sa hulihan ng mga salitang-ugat.

 

            May ibat’ibang uri ng mga panlapi: Unlapi, Gitlapi at Hulapi


      Halimbawa: 

                        1. Ma- + tubig = matubig (maraming tubig)                                 

                           Pa- + tubig = patubig (padaloy ng tubig)                         

                        2. Tubig + -an = tubigan (lagyan ng tubig)

                           Tubig + -in = tubigin (pinarusahan sa tubig)

                            Lakad + -um- = lumalakad

                             Sagot + -in- = Sinagot

 

3. Inuulit - Inuulit ang kabuuan nito o ang isa o higit pang pantig nito - may dalawang  uri,  ang “pag-uulit na:  Ganap at Di-ganap


            a) Pag-uulit na Ganap - inuulit ang salitang-ugat

                        Hal.      taon = taon- taon

                                    bahay=bahay-bahay     

                                    araw= araw-araw

 

            b) Pag-uulit na Parsyal o Di-ganap - kapag ang bahagi lamang ng salitang-ugat ang

                inuulit.

          

                         Hal.      usok= uusok     

                                    balita=bali-balita           

                                    tahimik=tahi-tahimik     

 

            c) Magkahalong Parsyal at Ganap - kapag ito ay nilalapian at inuulit nang buo ang 

                salitang-ugat.

                        Hal.      Sigla= masigla-sigla                  

                                    Saya= masaya-saya

 

4. Tambalan - dalawang salitang pinagsasama para makabuo ng isang salita. May dalawang uri 

      ng tambalan:  ang tambalang ganap at di-ganap

     Halimbawa:    


            a.Tambalang Di-ganap - Nananatili ang kahulugan ng dalawang salitang pinagtatambal:

      bahay-kubo → bahay = tirahan ng tao    

                        → kubo   = maliit na bahay 

 

            b. Tambalang Ganap - ang dalawang salitang pinagtambal ay nakabubuo ng ikatlong 

                kahulugang iba kaysa isinasaad ng mga salitang pinagsama.  


      basag  + ulo    basagulo `altercation’, `quarrel’

      hampas + lupa  → hampaslupa `vagabond’, `bum’

 

 MORPEMANG LEKSIKAL AT PANGKAYARIAN 

Morpemang Leksikal -   May tiyak na kahulugan at kabilang dito ang mga pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri at pang- abay. 

Morpemang Pangkayarian- Walang tiyak na kahulugan at kailangang makita sa isang kayarian o konteksto ang mga ito upang magkaroon ng kahulugan. 

Halimbawa • Naghihintay nang pagkatagal-tagal si Pedro sa kanyang mga kaklase. 

– Ang nang, si, sa at mga ay walang tiyak na kahulugan subalit ito ay nag-uugnay sa mga morpemang leksikal na Pedro, kaklase, naghihintay at pagkatagal-tagal upang magkaroon ng kahulugan ang pangungusap. 

Halimabawa • Naghihintay nang pagkatagal-tagal ang mga kaklase ni Pedro. –

Nagbago ang kahulugan ng pangungusap. Sa unang pangungusap, Si Pedro ang naperwisyo samantalang sa pangalawang pangungusap, ang kanyang mga kaklase ang naperwisyo. 


BAHAGI NG PANANALITA

Ang tinaguriang “Ama ng Balarilang Tagalog” na si Lope K. Santos  na bumuo ng  aklat na Balarila ng Wikang Pambansa (1939;1944) na kilala rin sa tawag na Balarilang Tagalog at Matandang Balarila ay may sampung bahagi ng pananalita. Ang mga ito ay pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri, pang-abay, pantukoy, pangatnig, pang-ukol, pang-angkop at pandamdam. Nasimulan itong ituro sa mga paaralan sa Pilipinas noong 1940 matapos maipahayag ng dating Pang. Manuel Quezon ang Tagalog bilang siyang saligan ng wikang pambansa.

Sa aklat naman na Makabagong Balarilang Filipino (1977;2003) nina Alfonso O. Santiago at Norma G. Tiangco. Sa aklat na ito'y napapangkat ang may sampung bahagi ng pananalita sa ganitong pamamaraan:

I. Mga Salitang Pangnilalaman (Content Word)

A. Mga Nominal 

    1. Pangngalan (noun) - mga salitang nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook, katangian,                  pangyayari, atbp.

    2. Panghalip (pronoun) - mga salitáng pánghalilí sa pangngalan.


B. Salitang Kilos

    3. Pandiwa (verb) - mga salitang nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng   mga salita.

B. Mga Panuring (Modifier) 

    4. Pang-uri (adjective) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip


    5. Pang-abay (adverb) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at kapwa 
         nito pang-abay


II. Mga Salitang Pangkayarian (Function Words)

A. Mga Pang-ugnay (Connectives) 

    6. Pangatnig (conjunction) - mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala o sugnay

    7Pang-angkop (ligature) - mga katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan

    8. Pang-ukol (preposition) - mga salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang 

    salita


B. Mga Pananda (Markers) 

    9. Pantukoy (article/determiner) - mga salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip.

    10. Pangawing o Pangawil (linking o copulative) - salitang nagkakawing ng paksa 

        (o simuno) at  panaguri.


Ang Pandamdam (interjection; mga salitang nagsasaad ng matinding damdamin) ay hindi na isinama sapagkat ayon sa mga may-akda ng Makabagong Balarila ay maaaring magamit bilang pandamdam ang kahit anong salita kung bibigkasin nga ng may matinding damdamin.

Ang Balarilang Ingles ay may walong tradisyunal na bahagi ng pananalita bagama't higit pa itong nahahati sa iba't ibang kaurian sang-ayon na rin sa mga pag-aaral ng mga kasalukuyang lingguwistiko. Ang mga ito ay ang pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri, pang-abay, pangatnig, pang-ukol at pandamdam.


 URI NG PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO


PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO. Anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensya ng katabing ponemang (panlapi). Ang mga nakaiimpluwensyang ponema ay maaring yaong sinusundan ng morpema o yaong sumusunod dito. Halimbawa : [pang-] + paaralan = pampaaralan

 ALOMORP ng Morpema. Puwedeng magbago ng anyo ng isang morpema dahil sa impluwensiya ng kaligiran at ito’y tinatawag na alomorph.


·      Ang morpemang [pang-] ay may tatlong alomorph:  [pang-], [pam-] at [pan-].  

     May sariling distribusyon ang bawat alomorph.


·      Ginagamit ang alomorph na [pang-] (walang pagbabago sa anyo) kung ang inuunlapiang salita ay nagsisimula sa mga patinig o sa katinig, maliban sa  /b/ o /p/ na para [pam-],  at /d, l, r, s. t/ para sa [pan-]:


          [pang-] + a, e, i, o, u, k, g, h, m, n, w at y                              

         pangwalis          

        pangkasal      

         pang-alis 


          [pam-]+p/b                     

      pampito                                                                                                       

      pambansa                                                            

 

       [pan-]+ d/l/r/s/t

        pandikit    

        pantaksi 


·      Tulad ng [pang-], ang panlaping [mang-] ay may mga alomorph ding [mang-], [mam-] at [man-] gayundin ang  [sing-]:      


    mambola      manghabol        manlalaro          mamula         mang-akit       mandaya           


    simbilis          singyaman        sinlaki               simputi          sing-alat           

 

1. ASIMILASYON • Sakop ng uring ito ang mga pagbabagong nagaganap sa /ng/ sa posisyong 

    pinal dahil sa  impluwensya ng ponemang kasunod nito.

 

     Uri ng Asimilasyon:

     ASIMILASYONG PARSYAL O DI GANAP – pagbabago sa unang morpema

     Halimbawa:  pang + bansa = pambansa       

                         sing + bait = simbait                

                         mang + batas = mambabatas

 

    ASIMILASYONG GANAP – Pagbabago ng kapwa panlapi at salitang ugat.

 

    Halimbawa:   mang- + tahi = mantahi   =  manahi         

                        pang-  + palo = pampalo  = pamalo          

                        pang- + takot = pantakot = panakot

 

2. MAYPALIT.  Kapag ang (d) ay nasa pagitan ng dalawang patinig kaya ito'y pinapalitan ng 

     ponemang r.

                           /d/> /r/     

                           /h/>/n/     

                           /o/>/u/

 

     Halimbawa:       ma- + damot = madamot = maramot      

                             ma- + dunong = madunong = marunong

 

3.  METATESIS • pagpapalit ng posisiyon ng panlaping /-in / kapag ang kasunod na ponema ay 

     ang mga ponemang (l,y,r) 

     Halimbawa:              -in- + regalo + -han = rinegaluhan = niregaluhan

                                   

                                    -in- + lipad = linipad =nilipad                             

 

                                    -in- + yakap= yinakap =niyakap         

 

4. PAGLILIPAT-DIIN • kapag ang salitang-ugat ay nilalagyan ng panlapi,

                                     ito ay nagbabago. Nalilipat ang diin.       

 

      Halimbawa:              laro + -an = laruan                    

                                     dugo + -an = duguan

 

 

5.  MAYKALTAS • mayroong pagkakaltas o pagtatangal ng ponema.

       Halimbawa:             takip + -an = takipan =  takpan   

                                    sara + -han = sarahan = sarhan  

                                    laba+ -han = labahan = labhan    

                                    dala+ -hin = dalahin =dalhin

 6.  MAYSUDLONG pagdaragdag ng isa pang hulapi  kahit na mayroon nang inilagay na hulapi                             sa isang salitang-ugat. May pagkakaltas na nagaganap.

        Halimbawa:      totoo + han > totoohan+ an = totohanan

                               alaala+ han alaalahan + in = alalahanin         

 7. MAY PAG-AANGKOP.  Pag-iisa ng dalawang salita o pagsasama ng dalawang salita at           at nagpapahayag  ng kabuuang diwa ng dalawang salita. May pagkakaltas.

            Hal.      tingnan+ mo = ta’mo                         

                        hintay + ka   = tayka = ‘teka

 

 

 


No comments:

Post a Comment

WIKA

Ano ang Wika? Bakit mahalaga ang wika? Ano-ano ang katangian at kalikasan ng wika? Paano nagkaroon ng wika? Ayon kay Henry Gleason (1989...